Miaschoi
Moni was de veertig net gepasseerd toen ze de volledige betekenis van haar naam hoorde. Ze krijgt nog steeds een glimlach op aar gezicht als ze erover vertelt. De lach op haar gezicht is sowieso nooit ver weg. Haar adatnaam Miaschoi was de naam van haar vaders moeder, had ze altijd gehoord. Maar nu wist ze dat de naam ook verwees naar de het schijnsel van de maan. Dat hoorde ze van haar oudoom Nic, toen hij haar een schilderij van de kampong Enggros bij maanlicht cadeau deed. Volgens antropologen die naamgevingspraktijken onder de Papoea’s hebben onderzocht, geven namen die verwijzen naar tijdstippen en natuurlijke fenomenen, uiting aan de verbondenheid met de cycli van de natuur en hoe deze het leven in de directe omgeving bepalen. Ze verbinden de naamdragers met het leven van de gemeenschap in hun natuurlijke habitat. Daarnaast verwijst de maan veelal naar volheid, kracht, vruchtbaarheid, mysterie en de voltooiing van cycli die bijvoorbeeld met de oogst te maken hebben. Dit verbond tussen persoon en omgeving past goed bij hoe de bewoners van Enggros en Tobati eeuwenlang in hun baai hebben geleefd.
In de loop der eeuwen hebben de bewoners van de baai een grote hoeveelheid traditionele kennis verzameld, die hen in staat stelde de zee op een zowel effectieve als duurzame manier te bevissen. Kennis van vistuigen en seizoenen leidden tot verantwoorde vispraktijken. De speciale verantwoordelijkheid die de bevolking voelt voor de baai stamt uit de traditionele overtuiging dat de Jotefa baai speciaal voor hen is gecreëerd. Vanuit een vanzelfsprekend gevoel van verantwoordelijkheid voor de baai is een traditioneel systeem van regels voortgekomen, dat volgens antropologische onderzoekers ook wel Manjo wordt genoemd. Hierin is het gebruik van destructieve vismethoden verboden. Dit geheel van regels is eeuwenlang door de bevolking van Tobati en Enggros gerespecteerd en opgevolgd. Dankzij dit lokale kennissysteem konden de bewoners van de Yotefa baai vele eeuwen lang in harmonie met hun omgeving gedijen.
(Screenshots van de gedigitaliseerde super-8 film van Kees en Moni, bij een van hun eerste bezoeken aan de kampong Enggros. Op de rechterfoto is haar tante Dorkas Hanasbei te zien, die het enige vrouwelijke lid van de Nieuw-Guinea Raad was.)
“In 1989 zijn we voor het eerst naar de kampong van mijn familie geweest, Kampong Engros in de Yotefa baai” vertelt Moni. “Het was toen nog een prachtige, schone baai. Het water was helder. Kinderen sprongen erin om te spelen. Toen we een paar jaar later terug waren was het nog steeds prachtig. Maar inmiddels is het water van de Yotefa baai ernstig vervuild.” De cultuur van het tuinieren op het land om de daar verbouwde zoete aardappels en groenten te ruilen met de vangsten van de vissers op zee, leverde de bevolking van de baai een leefwijze op waarin de behoeften van de mensen in een symbiotische balans was met de omgeving.
Volgens de overlevering heette het allereerste dorp dat in de baai was gevestigd, Iria of Ria. Omdat de bewoners zich één voelen met hun omgeving, is het de gewoonte om ook de naam van dat dorp ook als persoonsnaam te gebruiken. Daarom voeren de Hanasbeis allemaal naast hun adatnaam ook de naam Ria als extra voornaam, vertelt Moni. Haar volledige naam luidt daarom: Moni Miaschoi Ria Hanasbei.
“De duurzame leefwijze in de Yotefa baai is helaas vrijwel verdwenen”, vertellen Moni en haar man Kees. Ze hebben het, nog niet zo lang geleden, met eigen ogen gezien. Veel mensen wonen op de vaste wal van onze familie en in plaats van het traditionele voedsel wordt er nu vooral veel rijst gegeten. Lozing van afval heeft het water ernstig vervuild.
Moni’s verbondenheid met de baai van haar familie heeft wel een flink stempel op haar kijk op de wereld gedrukt. Dat heeft er mede toe geleid dat ze op een bepaald ogenblik toetrad tot het bestuur van HAPIN, de Stiching Hulp aan Papoea’s in Nood. “De belangrijkste reden was vooral dat ik ervan overtuigd raakte dat Papoeajongeren die hier kunnen studeren, eigenlijk ook de plicht hebben om een steentje bij te dragen aan de opleiding van jonge Papopea's dáár. Toen ik klein was zag ik mijn vader en moeder al geld inzamelen voor West Papua. Via HAPIN wil ik daar eigenlijk een vervolg aan geven. Het is belangrijk dat we jonge mensen daar een beurs kunnen geven om te kunnen studeren. En ik vind het ook belangrijk dat we kleinschalige projecten met een duidelijk sociaal karakter steunen. Want dat is ook iets wat ik van huis uit heb meegekregen. Samen leren, samen sporten, samen winnen, samen verliezen. Dat is belangrijk in het leven.“
Meer over de duurzame leefwijze in de Yotefa baai:
Kadir, A. e.a., (2021) Local wisdom regarding coastal resource management among a fishermen community in Youtefa Bay, Papua. Etnosia: Jurnal Etnografi Indonesia, vol.6, nr.1